ΜΑΚΡΙΝΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΣ.
Του Νικήτα Σκ. Καραφυλλάκη.
(Θεωρήστε το επίκαιρο, συγκρίνοντας τις 3 παιδικές μου πρωτοχρονιές, του 1943, 44 και 45, με τη φετινή, για να δείτε ότι υπάρχουν και χειρότερα...)
Με τη λήξη της πειρατείας στα μέσα του 19ου αιώνα αρχίζει και η ανάπτυξη της σπογγαλιείας στο νησί μας. Οι συμπατριώτες μας, που στη μεγάλη πλειοψηφία τους ήσαν σφουγγαράδες, ναυτικοί και ψαράδες, ξεθάρρεψαν και άρχισαν να εγκαταλείπουν το Χωριό και το Μεγάλο Κάστρο, στο οποίο έβρισκαν προστασία από τους Αλγερινούς πειρατές.
Μέσα σε λίγα χρόνια έγινε στην κυριολεξία μία "Κάθοδος των Μυρίων! " Δέκα περίπου χιλιάδες Χωριανοί απλώθηκαν σαν βεντάλια σε ολόκληρη την Ποθιανή λεκάνη, η οποία ήταν μέχρι τότε ακατοίκητη! Τόσο μεγάλη οικοδομική έκρηξη δεν είχε γνωρίσει ποτέ άλλο νησί! Ξεκίνησαν από τους τόπους λατρείας, χτίζοντας έντεκα μεγαλόπρεπες εκκλησιές, γύρω από τις οποίες δημιούργησαν ισάριθμες ενορίες.
Τα νησιά μας παρέμεναν ακόμη σκλαβωμένα. Νωρίτερα στους Φράγκους, μετά στους Τούρκους (1522), μέχρι που ήρθε και ο Ιταλός (1912), για να τριτώσει το κακό!
Ο δεύτερος μεγάλος πόλεμος μέσα στον ίδιο αιώνα έφερε πρωτόγνωρες καταστροφές, πείνα και δυστυχία σε όλο τον κόσμο.
Η δική μας γενιά είχε την ατυχία να γευτεί "εξ απαλών ονύχων" την ανείπωτη τραγωδία, αλλά και την απερίγραπτη χαρά να είναι η πρώτη μετά από 30 γενιές, η οποία θα πανηγύριζε, μαζί με γονείς και παππούδες, το χάραμα της λευτεριάς στα νησιά μας.
Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1943, είδαμε το σπίτι μας, όπως και το σπίτι της οικογένειας του Μιχάλη Κυράννη στην περιοχή του Πέρα Σχολείου, να έχουν πληγεί με οβίδες, για να παραμείνουν ακατοίκητα για ένα διάστημα.
Εκείνη την περίοδο πολλές οικογένειες αναζητούσαν ασφάλεια σε Μονές ή πρόχειρα καταφύγια. Μια νύχτα πήρε η μάνα μας τα 3 παιδιά που είχε τότε και μας πήγε για πολλές ώρες σε μια σκοτεινή και τυφλή στοά κάτω από το μεγάλο κεφαλόσκαλο, στην είσοδο του 3ου δημοτικού σχολείου, για προστασία! Ένα άλλο βράδυ δέχτηκε δύο προτάσεις φιλοξενίας, μία σε φιλικό και μία σε συγγενικό σπίτι στην ενορία του Αγίου Μάμμα, όταν υπήρχε η πληροφορία ότι θα κτυπηθεί η πόλη και το λιμάνι μας. Τη μία πρόσκληση, από τη συντέκνισσά της Ζωίτσα, τη μητέρα αργότερα του δασκάλου Ποσειδώνα Ζαϊρη, όχι μόνο την απέρριψε, αλλά και την έπεισε να εγκαταλείψει και η ίδια το δικό της, γιατί η θέση του κρίθηκε επικίνδυνη! Πήγαμε στο σπίτι της θείας Νικητάδενας Κυγαΐνας και της κόρης της Νομικής, κοντά στον Άγιο Μάμμα, μαζί με την κατσίκα μας! Η φιλοξενία του ζώου, που μας έδινε το πολύτιμο γάλα του, αποτελούσε προϋπόθεση, για να γίνει δεκτή η πρόσκλησή τους!
Η Πόθια έρημη και σκοτεινή περίμενε να δει, αν οι πληροφορίες των αγωνιστών της Αντίστασης θα έβγαιναν αληθινές. Οι θείες μας έβγαλαν από μια μεγάλη μαξιλαροθήκη πολύχρωμα ρούβλια, ρώσικα χαρτονόμισματα, και μας τα έδωσαν για παιχνίδι, γιατί, όπως έλεγαν, δεν άξιζαν πια ούτε μια μέντα! Τα έφεραν μαζί τους, επιστρέφοντας από τη Ρωσία, πριν απο 25 περίπου χρόνια, με την ελπίδα πως θα ξανάβρισκαν κάποια μέρα την αξία τους!...Και επειδή μας έβλεπαν ανήσυχους και φοβισμένους, άρχισαν να μας λένε διάφορες ιστορίες από τη ζωή τους στη μακρινή εκείνη χώρα με τις αρκούδες και τα φοβερά κρύα, αλλά και στην Κάλυμνο, όταν υποχρεώθηκαν να επιστρέψουν μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Μία από εκείνες τις ιστορίες τη βρήκαμε πολύ διασκεδαστική και τις παρακαλέσαμε να μας την επαναλάβουν πολλές φορές στη γλώσσα που δεν καταλαβαίναμε! Αφορούσε μια ειρωνική φράση, στα ρώσικα, όταν πέρασε από μπροστά τους κάποιος νέος, άσχημος, φακιδερός και κοκκινοτρίχης. Μόνο που δεν όρμησε να τις χτυπήσει! Τις έβριζε και τις απειλούσε! Μπήκαν στο σπίτι και κλειδώθηκαν! Για κακή τους τύχη, ο γεροδεμένος νέος ήταν ένας από τους πολλούς που γύρισαν τα χρόνια εκείνα από τη Ρωσία, όπου είχαν πάει για εργασία και γνώριζε τη γλώσσα, στην οποία τον ειρωνεύτηκαν!
Η θεία ήταν πολύ παραστατική και μας έκανε να γελάμε. Ξαφνικά τα γέλια πάγωσαν στα χείλη όλων μας, όταν ακούστηκαν από μακριά κανονιοβολισμοί και βουητό από αεροπλάνα που πλησίαζαν, για να ακολουθήσουν σε λίγο στον ουρανό αστραπές, κεραυνοί και βροντές, που δεν είχαν την αθωότητα των φυσικών φαινομένων! ... Η εικόνα της φοβερής εκείνης βραδιάς με τα κουφώματα να τρίζουν, τα τζάμια να σπάζουν, τα σκυλιά να γαυγίζουν, και την κατσίκα μας να βελάζει, χωρίς σταματημό, στο μπαλκόνι κι εμείς να κλαίμε, δεν έχει σβήσει μέχρι σήμερα!
Με το ξημέρωμα, ο κόσμος βγήκε στους δρόμους για να μετρήσει τις πληγές του. Το σπίτι της συντέκνισσας Ζωίτσας Τηλιακού και πολλά άλλα είχαν βομβαρδιστεί και καταστραφεί! Στο δικό μας που είχαμε στη γειτονιά του Πέρα Σχολείου, βλέπαμε τον ουρανό μέσα από την τρύπα που άνοιξε στην οροφή τού σαλονιού η οβίδα!..Το εγκαταλείψαμε και πήγαμε στο σπίτι της προγιαγιάς μας, της Καλής, στις Ελιές. Ήταν η περίοδος που έγινε, τούτη τη φορά, "η Άνοδος των Μυρίων". Όλοι οι Ποθιανοί εγκατέλειπαν την πόλη τους και πήγαιναν στο Χωριό, στο Άργος, στα Μπροστά, στο Βαθύ, όπου υπήρχαν συγγενικά ή φιλικά σπίτια να τους φιλοξενήσουν! Ξαναγύριζαν στα πατρώα, απ' όπου είχαν ξεκινήσει οι πατέρες τους, όταν τα εγκατέλειπαν, για να μετοικήσουν στην Πόθια.
...Εκεί, στους βομβαρδισμούς της Λέρου που ακολούθησαν αργότερα, τα αεροπλάνα περνούσαν χαμηλά πάνω από το σπίτι μας και μόλις τ' ακούγαμε, βάζαμε τα πόδια στον ώμο και τρέχαμε στο καταφύγιό μας, που ήταν το αμπάρι κάτω από τον Κρέβατθο! Και σαν να μην έφτανε ο φόβος αυτός από αέρα, γνωρίσαμε μετά από λίγες μέρες κι έναν χειρότερο δεύτερο, αυτή τη φορά από την ξηρά. Έξω στον κεντρικό χωμάτινο δρόμο, Γερμανοί στρατιώτες πάνω σε τζιπ φρέναραν, μόλις μας είδαν, και μας σκόπευσαν με τα όπλα τους, εμένα και τον μεγαλύτερο αδερφό μου, στην ηλικία των 5 και 6 χρόνων! Τρέξαμε τρομοκρατημένοι και κρυφτήκαμε στον αγουμά του Φραγκόπουλου! Μείναμε για ώρες. Λίγο πριν σκοτεινιάσει, όταν οι κότες διεκδίκησαν το κονάκι τους κι εμείς νιώσαμε την παρουσία της μάνας, ακούγοντας τις μακρόσυρτες κραυγές αγωνίας της, που δεν είχαν σταματημό, ξετρυπώσαμε σαν ποντίκια από το κοτέτσι. Κοιτάξαμε ερευνητικά γύρω μας και τρέχοντας πέσαμε στην αγκαλιά της. Φοβέρες και αγκαλιές, κλάματα και χαμόγελα, μας συντρόφευσαν μέχρι το σπίτι! Δυο-τρεις μέρες έβγαζε με χτένι τις ψείρες από τα κεφάλια μας κι έδινε συμβουλές σε μας και κατάρες στους εχθρούς μας!...
Χειρότερο, όμως, και από τον φόβο ήταν το άλλο τέκνο του πολέμου, η πείνα: Όταν μια μπουκιά ψωμί μού έπεσε από τα χέρια και την άρπαξε μια κότα μας, που είχε την ίδια ή και περισσότερη ίσως ανάγκη από μένα, την κυνήγησα, μέχρι που λαχανιασμένη την άφησε, για να καταλήξει στο στομάχι εκείνου, για τον οποίον προοριζόταν! Κι όταν το 15μηνο Μαριάκι μας, συγκρίνοντας το δικό της κομμάτι ψωμί, το δικό της "φελλί", με εκείνο του Λεωνίδα, του μεγάλου αδελφού της, έλεγε στην κινέζικη διάλεκτό της, που την καταλαβαίναμε πια όλοι στο σπίτι: "Λελές, μπου. Βω, νινί", "Λεωνίδας μεγάλο, εγώ μικρό" κι έκλαιγε απαρηγόρητα...
Ήταν η περίοδος 1943-44, όπου πολλοί πέθαιναν εξαντλημένοι στους δρόμους, ή έφευγαν πρόσφυγες στην Παλαιστίνη και την Κύπρο, για να επιβιώσουν. Η δική μας οικογένεια, με 3 μικρά παιδιά, με γιαγιά και ανύπαντρη θεία των γονιών μας, δεν μπορούσε να το κάνει. Έτσι ο πατέρας και ο γείτονάς του Γιώργος Ζουμής, με γυαλάδικη βάρκα και καπετάνιο τον παππού Λεωνίδα, θαλασσοδέρνονταν, με κουπιά και με πανί, σε όλα τα Κυκλαδίτικα νησιά, ανταλλάσσοντας χρήσιμα αντικείμενα και εργαλεία, με τροφές, για να μην στερηθούμε τουλάχιστον το ψωμί...
Στα Μπροστά "γιορτάσαμε" τις δύο πρωτοχρονιές, του 44 και 45, βλέποντας ως δώρα τα χαρούπια που τα τρώγαμε σαν σοκολάτες! Στο σπίτι της παλιάς, που στο μεταξύ τη χάσαμε, μείναμε μέχρι τη χαρμόσυνη αγγελία της λήξης του πολέμου.
Η ατμόσφαιρα χαράς και ενθουσιασμού, τρέλλας και μέθης που απλώθηκε σε ολόκληρο το νησί στο άκουσμά της, δεν περιγράφεται. Εμείς ως παιδιά τη νιώσαμε, γιατί έφυγε από μέσα μας κάθε φόβος και τη γευτήκαμε με τα... μπισκότα που έφερε και μοίρασε ο Ερυθρός Σταυρός σε κάθε οικογένεια και με τις... καραμέλες που μας πέταξε από ψηλά ένα κάτασπρο αεροπλάνο και τις μαζεύαμε από τις αυλές και τους δρόμους!...
3 Ιανουαρίου 2022
Νικήτας Σκ. Καραφυλλάκης.
