ΕΠΙΛΟΓΟΣ.
Στην Κάλυμνο, κατά την έναρξη της Επαναστάσεως του 1821, δεν έγινε ποτέ ένοπλος αγώνας, γιατί δεν υπήρχαν Τούρκοι στο νησί εκτός από τον Αγά. Τι όπλα υπήρχαν τότε διαθέσιμα κανένας δε γνωρίζει. Βέβαιο, όμως, είναι ότι, αν ζούσαν στο νησί Τούρκοι στρατιώτες, δε θα προλάβαινε και δε θα κατάφερνε η …συντηρητικότητα των «νουνεχών» -μετά την άφιξη του Αποστόλου της Φιλικής Εταιρείας- να αποτρέψει τη σύγκρουση, την αιματοχυσία, δηλαδή την Επανάσταση.
Σταθμό στα τοπικά γεγονότα, οπωσδήποτε, αποτελεί η επίσκεψη του Ανδρέα Μιαούλη στην Κάλυμνο μετά τη Ναυμαχία του Γέροντα. Τα στοιχεία της επίσκεψης αυτής παρατέθηκαν αναλυτικά παραπάνω και αποτελούν σίγουρα μια πολύ ιδιαίτερη σελίδα στην ιστορία του τόπου.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον Καλύμνιο Αγωνιστή Νικόλαο Καλλισπέρη, συμπολεμιστή του πυρπολητή Παπανικολή, πατέρα της Παιδαγωγού Σεβαστής Καλλισπέρη, ο οποίος χρημάτισε και Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων στην Ηγεμονία της Σάμου (1830), δικαστής στην Αθήνα (1844) και νομάρχης Μεσσηνίας (1855).
Η Κάλυμνος δεν είχε απώλειες σε ανθρώπινες ζωές από τουρκικό βόλι ή χαντζάρι. Έχασε, όμως, τρεις άνδρες από χέρια όμαιμων αδελφών Καλυμνίων. Οι άνθρωποι αυτοί θυσιάστηκαν επειδή ανταποκρίθηκαν στο πανελλήνιο κάλεσμα για επανάσταση. Γι΄αυτό χάθηκαν. Κατά συνέπεια πρέπει να λογίζονται σ΄αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους γι΄αυτή την Υπέρτατη Ιδέα. Ανήκουν στη χορεία των χιλιάδων Ελλήνων, που στον πολύχρονο εκείνο αγώνα για την Ελευθερία έδωσαν ό,τι πολυτιμότερο είχαν. Την ίδια τη ζωή τους.
Θα ήταν παράλειψη μεγάλη, αν σ΄αυτή την ιστορική αναδρομή, που εστιάζει στα γεγονότα των αρχών του 19ου αιώνα κυρίως, δε γινόταν αναφορά στο ηχηρό «παρών» που έδωσαν οι βουτηχτάδες της Καλύμνου, το σήμα κατατεθέν του νησιού. Είναι βέβαιο ότι η φήμη και η καπατσοσύνη των Καλυμνίων δυτών ήταν γνωστή και διαδεδομένη από τις αρχές του 19ου αιώνα σ΄όλες τις ελληνικές θάλασσες. Κι αυτό αποδεικνύεται, πέρα από την επιστολή του Δ. Υψηλάντη προς τους Καλυμνίους για την ανέλκυση πολύτιμων εξαρτημάτων του τούρκικου πλοίου της Ερεσού που είδαμε παραπάνω, κι από τις παρακάτω περιπτώσεις:
α. Το 1802 (18 Σεπτεμβρίου) βυθίστηκε το ιστιοφόρο (μπριγαντίνι) «Μέντωρ», που μετέφερε μέσα σε δεκαέξι τεράστια κιβώτια τα κλεμμένα μάρμαρα του Παρθενώνα-τα Ελγίνεια- με τελικό προορισμό την Αγγλία. Το πλοίο αυτό ναυάγησε λόγω μεγάλης θαλασσοταραχής στον Αυλέμονα των Κυθήρων, παρασύροντας στο βυθό το πολύτιμο φορτίο του. Καλύμνιοι δύτες, εφτά στον αριθμό, κλήθηκαν να τα ανασύρουν. Υπέγραψαν σχετικό συμφωνητικό, ολοκλήρωσαν το έργο τους στις 9 Ιουνίου του 1804 και πληρώθηκαν κανονικά, σύμφωνα με όσα είχαν συνυπογράψει.
β. Καλύμνιοι δύτες κλήθηκαν για να ανελκύσουν ό,τι ήταν δυνατόν από τον βυθισμένο τουρκοαιγυπτιακό στόλο στο Ναυαρίνο, κατά τα έτη 1847 και 1860.
γ. Παρεμφερές είναι και το εξής περιστατικό: Κατά τη Ναυμαχία του Τσεσμέ (1770) βυθίστηκε η ρωσική ναυαρχίδα «Ευστάθιος», η οποία, πέρα από το πολύτιμο πολεμικό υλικό, έφερε στα σπλάχνα της αμύθητους θησαυρούς, όπως πλάκες χρυσού κλπ. Το 1897, 127 χρόνια μετά, σπογγαλιευτικός στολίσκος από καλύμνικα σφουγγαράδικα δούλευε στα νερά του Τσεσμέ, όπου είχε γίνει η ιστορική ναυμαχία. Εκεί οι δύτες του σκάφους του πλοιάρχου Μικέ Κουφού, σε βάθος 25 οργιών, εντόπισαν τον …κρυμμένο θησαυρό. Το γεγονός κρατήθηκε εφτασφράγιστο μυστικό από το πλήρωμα του συγκεκριμένου καϊκιού. Με μεγάλη μυστικότητα, επίσης, ο καπετάνιος, όταν επέστρεψε στην Κάλυμνο, σχεδίαζε τον τρόπο καλύτερης ανέλκυσης του κρυμμένου αυτού θησαυρού στο επόμενο ταξίδι. Έκανε, όμως, το μοιραίο λάθος να εκμυστηρευτεί το μυστικό του στον ξεκινητή του, ο οποίος, εν αγνοία του καπετάνιου ήρθε σε επαφή και συνεννόηση με δικούς του ανθρώπους, προκειμένου να προλάβει να κάνει αυτός τη …χρυσή ανέλκυση. Αποτέλεσμα: Τον βυθισμένο αυτό θησαυρό ανέσυραν δύτες από τα Μοσχονήσια, πριν προλάβουν οι Καλύμνιοι σφουγγαράδες να επιστρέψουν στον τόπο της βυθισμένης ναυαρχίδας και χωρίς να μάθει τελικά κανείς σε ποια χέρια κατέληξε ο θησαυρός εκείνος.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ
Διακόσια χρόνια μετά, βέβαιον είναι ότι κάθε Καλύμνιο και κάθε Καλυμνιά που γνωρίζει καλά ή επιδερμικά αυτά τα γεγονότα, τον απασχολεί αυτή η διχογνωμία των προγόνων του κατά την κρισιμότερη ώρα της ιστορίας του Γένους, που έθετε επί τάπητος το αμείλικτο δίλλημα: Επανάσταση με βαρύ τίμημα ή σκλαβιά; ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ;
Κάποιοι ερμήνευσαν κι ερμηνεύουν ακόμη και σήμερα αυτή τη στάση των οπαδών της πρώτης μερίδας- «των νουνεχών»- ως ηττοπαθή, ως ραγιαδίστικη, ως μη πατριωτική ως μη αρμόζουσα στην ιστορία, τη διαχρονική λεβεντιά και ανδρεία των Ελλήνων. Μήπως, όμως, ήταν απόφαση που λήφθηκε με σύνεση, σωφροσύνη και ευθύνη απέναντι στη ζωή των αμάχων, γυναικόπαιδων και γερόντων; Μήπως ήταν η μερίδα αυτών που έβλεπαν με καθαρό μυαλό αυτό που σίγουρα θα ακολουθούσε; Αυτό, δηλαδή, που έγινε στη Χίο, στα Ψαρά, στην Κάσο; Μήπως, αν η Κάλυμνος επαναστατούσε δυναμικά κι επιδεικτικά, θα ήταν σήμερα μια άλλη Κάσος, μια άλλη Τήλος, μερικών εκατοντάδων κατοίκων;
Μήπως αυτή η μερίδα δικαιώθηκε από τα γεγονότα; Μήπως;
Δεν είναι σωστό από την άλλη να αφορίζουμε, να δαιμονολογούμε ή να υποβαθμίζουμε τη στάση της δεύτερης μερίδας. Αντίθετα, πρέπει να είμαστε υπερήφανοι γι΄αυτούς, γιατί αντέδρασαν αυθόρμητα, με απαράμιλλο εθνικό ενθουσιασμό, κινούμενοι από φλόγα πατριωτική. Ξύπνησε η ελληνική ψυχή μέσα τους κι ανταποκρίθηκαν στο εθνικό προσκλητήριο χωρίς υπολογισμούς. Τους συγκλόνισε το κάλεσμα- σύνθημα: «Ελευθερία ή θάνατος!» Και δεν έφτανε αυτό. Είχαν και απώλειες, θύματα από φίλια πυρά. Χάθηκαν τρεις συμπατριώτες, προφανώς …μεθυσμένοι από την ιστορικότητα των Μεγάλων Ωρών που βίωναν.
Η Ιστορία, όμως, δεν προσεγγίζεται με μήπως, με υποθέσεις, με συναισθηματισμούς, με αυστηρότητα ή επιείκεια. Μελετά τα γεγονότα όπως έγιναν. Και τα γεγονότα συναρτώνται οπωσδήποτε με τις συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την εποχή και σε κάθε τόπο. Με άλλη σιγουριά κι ασφάλεια επαναστατούσε ο Μοραΐτης, ο Στερεοελλαδίτης, ο Θεσσαλός, ο Ηπειρώτης, ο Μακεδόνας. Είχε τόπους διαφυγής, όταν κινδύνευε πραγματικά. Είχε ορεινούς όγκους δίπλα του, κοντινά νησιά κλπ. Ο νησιώτης, όμως, και μάλιστα αυτός των νησιών της μεθορίου, ήταν εκ προοιμίου καταδικασμένος σε αφανισμό…
Αγαπητοί αναγνώστες,
Προσπάθησα μέσα σε λίγες σελίδες να συμπυκνώσω τα σπουδαιότερα- κατά τη γνώμη μου -γεγονότα, που αφορούν στην Κάλυμνο, κατά την περίοδο της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. Έτσι σας δόθηκε η ευκαιρία να σχηματίσετε μια ολοκληρωμένη εικόνα, πιστεύω, αυτού του μεγάλου κεφαλαίου για το νησί της Καλύμνου, για το οποίο έχουν γράψει αξιόλογοι ντόπιοι και ξένοι ερευνητές-ιστορικοί. Πάνω στα γραπτά τους, επαναλαμβάνω, στηρίχτηκα και ανθολόγησα τα σημαντικότερα γεγονότα, που μπορεί κι ο μέσος σε μόρφωση αναγνώστης να κατανοήσει και, κυρίως, να συγκρατήσει.
Αξίζει, οπωσδήποτε, εν όψει του μεγάλου επετειακού εορτασμού, να γνωρίζουμε όλοι και την ιστορία του τόπου μας. Η γνώση αυτή μας ενισχύει, μας χαλυβδώνει, μας κάνει πιο …σοφούς.
Κι ας έχουμε κατά νου τη γραπτή παρακαταθήκη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη:
« […] Σε σας μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο, που εμείς ελευθερώσαμεν».
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ
Κάλυμνος, Δεκέμβριος 2020
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γιάννη Κλ. Ζερβού. Ιστορικά Σημειώματα.
Σακελλάρη Ν. Τρικοίλη. Νεώτερη Ιστορία της Καλύμνου/Κοινωνική Διαστρωμάτωση.
Ιπποκράτη Φραγκόπουλου. Ιστορία της Καλύμνου.
Σακελλάρη Ν. Τρικοίλη, Πολύμνιας Θεοδωρίδου-Μαμή, Μιχαήλ Κουτελλά, Αγγελικής Σ. Τρικοίλη, Θεόφιλου Τσουκαλά. Ιστορία & Πολιτισμός της Καλύμνου 4000 π.Χ. - 1947 μ.Χ. Ο Πολιτισμός του Αιγαίου.
Γιάννη Πατέλλη. ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τόμος ΙΑ΄ (σελ. 41-49) «Η περίοδος της Ελληνικής Πολιτείας στην Κάλυμνο (1828-1829)».
Γιάννη Ρήγα. ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τόμος ΚΑ΄ σελ. 521-539 «Από την παλιά ναυτική μας
παράδοση.
Κυριάκου Χατζηδάκη. ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τόμος Θ΄ σελ. 72-84 «Η ναυμαχία του Τσεσμέ και ο θησαυρός της ρωσικής ναυαρχίδας».
Γεωργίου Σαχτούρη. Ιστορικά Ημερολόγια του Ναυτικού Αγώνος του 1821.
Internet.
