ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ-ΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ-ΤΟΠΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
Φτάνουμε στα χρόνια της συστάσεως της Φιλικής Εταιρείας, το 1814 στην Οδησσό. Τα Δωδεκάνησα είχαν άμεση σχέση, αφού ο ένας από τους τρεις πρωτεργάτες της, ο Εμμανουήλ Ξάνθος, ήταν Πάτμιος. Πάτμιος, επίσης, ήταν και ο Δημήτριος Θέμελης, φλογερός πατριώτης, Απόστολος της Φιλικής Εταιρείας. Φυσικό ήταν να αποσταλεί στα Δωδεκάνησα ως Απόστολος της Φιλικής Εταιρείας ο Δωδεκανήσιος Δημήτριος Θέμελης.
Από το Ισμαήλ και με ημερομηνία 8 Οκτωβρίου του 1820, ο πρίγκιπας και στρατηγός Αλέξανδρος Υψηλάντης με το αξίωμα του αρχηγού της Ελληνικής Επαναστάσεως που είχε λάβει από τη Φιλική Εταιρεία, στέλλει επιστολή στους κατά τόπους αρχιερείς, άρχοντες και προύχοντες του Γένους με τον Πάτμιο φιλικό Δημήτριο Θέμελη. Μεταξύ άλλων γράφει:
«[…] Τώρα όλοι, κοινώς μικροί και μεγάλοι, συναισθάνονται την βαρείαν ατιμίαν του να υποφέρουν εις το εξής τον καταδυναστεύοντα ζυγόν της τυραννίας… Όλων αι καρδίαι καταφλέγονται από τον προς την Πατρίδα Ιερόν Έρωτα. […] θέλετε και τώρα μεταχειρισθή όλους τους δυνατούς τρόπους, δια να οδηγήσετε φρονίμως τον διακαή ζήλον του ποιμνίου σας, και να διοικήσετε καλώς τα κινήματά των. […] Στέλλω δε προς υμάς τον κύριον Δημήτριον Θέμελην, άνδρα φιλογενέστατον, ενάρετον, και δια τον μεγάλον πατριωτισμόν του γνωστόν και εις εμέ και εις ανωτέρους άλλους, όστις είναι προσταγμένος να σας ειπή τους σκοπούς μου, και να οδηγήση έκαστον εις όσα παρ΄αυτού ζητεί σήμερον η Πατρίς». Και κλείνει με τα προφητικά λόγια: «[…] Έχετε πάντοτε προ οφθαλμών, ότι ποτέ ξένος δεν βοηθεί ξένον χωρίς μεγαλώτατα κέρδη. Το αίμα, το οποίον θέλουν χύσει οι ξένοι δι΄ημάς, θέλομεν το πληρώσει ακριβώτατα και ουαί εις την Ελλάδα! όταν συστηματική δεσποτεία ενθρονισθή εις τα σπλάχνα της. Όταν όμως μόνοι μας αποσείσωμεν τον ζυγόν της τυραννίας, τότε της Ευρώπης η πολιτική θέλει βιάσει όλας τας ισχυράς Δυνάμεις να κλείσωσιν ημάς συμμαχίας και επιμαχίας αδιαλύτους».
ΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΤΜΟ
Στη γειτονική Πάτμο, πρώτος ο καταγόμενος απ΄αυτήν Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος Β΄ Παγκώστας, που ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία από το 1820, ύψωσε τη σημαία της Επαναστάσεως στην πλατεία της «Αγίας Λεσβίας» της Χώρας, την 12η Απριλίου του 1821 μαζί με άλλους ντόπιους φιλικούς και σύσσωμο τον πατμιακό λαό. Τελέστηκε δοξολογία και στο τέλος ο Πατριάρχης, ως τίμιος αγωνιστής εκφώνησε τον Πανηγυρικό με τη ρητορική δεινότητα που τον διέκρινε, η αρχή του οποίου ήταν η εξής:
«Ω! και τις να μοι έδιδε σήμερον του περιφήμου εκείνου Δημοσθένους την έκφρασιν…».
Στις 27 Απριλίου του 1821 ο Πάτμιος Πατριάρχης Αλεξανδρείας απέστειλε επιστολή στον Επίσκοπο Λέρνης (Λέρου –Καλύμνου) Ιερεμία Πατελλάκη ( Καλύμνιο στην καταγωγή), με την οποία τον παροτρύνει να σταθεί στο πλευρό των επαναστατών της δικής του Περιφέρειας. Είναι μια δισέλιδη επιστολή, η οποία καταλήγει ως εξής: « […] πολεμήσατε τους τρισβάρβαρους, τους ασπλάχνους και αθέους ημών τυράννους, αν θέλετε να φανήτε άξιοι των παλαιών Ελλήνων απόγονοι, αν θέλετε να γίνη το όνομά σας καθώς εκείνων, αθάνατον εις τους αιώνας των αιώνων. Φανείτε υπερασπισταί της Ιεράς ημών Πίστεως, Θρησκείας και της Πατρίδος. Ταύτα εν τοσούτω πατρικώς. Η δε του Θεού χάρις και το άπειρον έλεος συν τη ευχή και ευλογία της ημών Μετριότητος είη μετά πάντων ημών. Αμήν».
Αξίζει να πούμε για τον Θεόφιλο Παγκώστα ότι ήταν αυτός που κοινώνησε τα πληρώματα των πλοίων που πέρασαν από την Πάτμο λίγο πριν τη Ναυμαχία του Γέροντα. Το Άγιο Δισκοπότηρο αυτής της Θείας Μετάληψης βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο της Μονής του Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο.
ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΑΛΥΜΝΟ
Μέσα στον ίδιο μήνα, τον Απρίλιο, πραγματοποιήθηκε επίσκεψη ενός Αποστόλου της Φιλικής Εταιρείας στην Κάλυμνο, που, όπως αναφέρεται στις διαθέσιμες ιστορικές πηγές, ήταν ο Ευάγγελος Μαντζαράκης. Δεν ήρθε ο Δημήτριος Θέμελης, γιατί βρισκόταν τις ημέρες εκείνες στην Ύδρα. Αντιγράφομε από το Χρονικό του Γεωργίου Καραβοκυρού τα ακόλουθα:
« Εις τα 1821, μήνα Απρίλιον, φωνή μεγάλη μέσα εις την πόλιν ημών και θόρυβος εγένετο και πανταχόθεν ηκούετο η φωνή: «Επανάστασις-επανάστασις…» Πάντες εζήτουν να εύρουν όπλα και άλλα πολεμοφόδια, ανήρτησαν δε σημαίαν ελευθερίας έχουσαν όφιν ζητούντα να καταβροχθίση γλαύκα, ήτις ήτο το σύμβολον της Ελλάδος, ο δε όφις του τρομερού Άρχοντος.
Ημέραν δε τινα -Κυριακήν- ξένος τις με εξωφόρι από πάπλωμα παρδαλόν αναβαίνει έξωθεν της Παναγίας, επάνω εις ένα δώμα οικίσκου τινός του Θεολόγου και γεγονυία τη φωνή λέγει: «Αδελφοί, επανάστασις εσηκώθη, να προετοιμασθήτε, διότι όλον το Ελληνικόν έθνος έλαβε τα όπλα κατά του τυράννου και ζητεί την ελευθερίαν του».
Ούτος ήτο Απόστολος της Φιλικής Εταιρείας, επίτηδες απεσταλμένος.
«Είμεθα- εξακολούθησε να λέγει- τόσον εφωδιασμένοι και βέβαιοι, καθότι ο Πρίγκηψ Υψηλάντης εστρατολόγησεν εκ Ρωσίας, παραλαβών πάντας τους υπέρ της ελευθερίας και κατεβαίνει προς το μέρος των Ηγεμονιών, συνεννοημένος και με τον Μπέη-Γιώργη, Υδραίον, όστις ήτο Καπετάν Πασάς υπό την διεύθυνσιν του οποίου ήτο ο στόλος ο Οθωμανικός. Και ακόμη εντός της Κωνσταντινουπόλεως είναι έτοιμοι να δράξωσι τα όπλα κατά της Κυβερνήσεως και όλον το Έθνος σύσσωμον σείεται και κλυδωνίζεται δια το κίνημα τούτο και φωνάζει: «Ελευθερία ή θάνατος». Ώστε και υμείς πρέπει να είσθε έτοιμοι να αγωνισθήτε τον υπέρ πατρίδος αγώνα…κλπ.».
Όταν άκουσαν οι Καλύμνιοι τον …ιδιαίτερο από κάθε πλευρά (ακόμη και από την περιβολή του) αυτό επισκέπτη, τον φλογερό πατριώτη, πραγματοποίησαν Συνέλευση. Εκλέχτηκαν οπλαρχηγοί για να περιπολούν, καθένας μαζί με την ομάδα του για την προφύλαξη της πόλεως (της Χώρας) του νησιού. Όρισαν συμπληρωματικά δύο σκοπιές με 5 πολίτες. Οι δυο να μένουν στο Μυροβίγλι, και οι υπόλοιποι τρεις στον Προφήτη Ηλία.
Να σημειώσουμε, επίσης, ότι προ του ερχομού και του κηρύγματος του Αποστόλου της Φ. Ε., όπως λέει το ΧΡΟΝΙΚΟ, είχε υψωθεί σημαία συμβολική της Επαναστάσεως. Ήταν η σημαία του φιδιού και της γλαύκας. Αναφέρεται, επιπροσθέτως, ότι έγιναν λιτανείες υπέρ του Ιερού Λόχου, στις οποίες επικρατούσε επαναστατικός ενθουσιασμός, με τη νεολαία ακράτητη και παραληρούσα.
Στις 8 Μαΐου του 1821 απαντάει ο Επίσκοπος Λέρνης Ιερεμίας στους Εφόρους της Πάτμου. Ανάμεσα στα άλλα τούς γράφει:
« […] Είδομεν δε να μας γράφετε προσέτι εις το να είμεθα προσεκτικοί και να ανδριωθώμεν κατά των τυράννων μας. Και κατά τούτο να μην αμφιβάλλετε ότι τα παλληκάρια της πατρίδος μας τα έχομεν τόσον ενθουσιασμένα όπου βέβαια αν είχαν δύναμιν, έπρεπε να εκτελέσουν θαύματα. Η αδυναμία όμως άλλη δεν είναι ειμή μόνον πλοίων και ζαχιρέδων (πολεμοφοδίων)».
Στις 14 Μαΐου 1821 απαντούν οι Προεστοί της Πάτμου. Στέλλουν, παράλληλα, ως ταχυδρόμο τους τον Εμμανουήλ Μαθιουδάκη, «άνθρωπο φιλογενή και φιλοδίκαιον», ο οποίος, πέρα από το γράμμα που κομίζει, θα έχει και δια ζώσης συνομιλίες με τους Καλύμνιους προκρίτους. Το γράμμα αυτό διαπνέεται από ποικίλα συναισθήματα χαράς, συγκινήσεως και πατριωτισμού. Αναφέρει ενδεικτικά κάπου κατά λέξει: «[…] Μεγίστην χαράν αισθάνθημεν βλέποντες τα γενναία και φλογενή φρονήματά σας και τον ενθουσιασμόν, όπου λέτε ότι κυριεύει τας ψυχάς των καλών Γραικών Καλυμνίων υπέρ του κοινού καλού. Όντας πρέπον να φροντίσωσι και να πράττωσιν όλοι οι φιλόκαλοι και τίμιοι φιλογενείς…».
Την επιστολή υπογράφουν οι Έφοροι της Πάτμου: Αριστείδης Γεωργιάδης και Γεώργιος Παγκώστας.
Ο ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ
Μέσα σε ΄κείνο το πρωτόγνωρο επαναστατικό κλίμα οι κάτοικοι της Καλύμνου διχάστηκαν, χωρίστηκαν σε δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις, σε δύο στρατόπεδα:
α. Στη συντηρητική μερίδα που θεωρούσε πρόωρη την ύψωση της σημαίας της επαναστάσεως με πολεμικές δράσεις, δεδομένου ότι λίγα μίλια παραπέρα, στα Μικρασιατικά παράλια, περιέπλεε ο Τουρκικός Στόλος, ναυλοχούσε στην Αλικαρνασσό, ενώ, απέναντι, στην Κω, στρατωνίζονταν υπολογίσιμες στρατιωτικές δυνάμεις. Η Κάλυμνος δε διέθετε, όπως προείπαμε, μεγάλα εμπορικά πλοία που θα μπορούσαν να μετατραπούν σε πολεμικά και να προστατέψουν το νησί.
β. Στη μερίδα την παράτολμη, την ενθουσιώδη, που προσπαθούσε να σύρει τον περισσότερο κόσμο σε εξέγερση. Της μερίδας αυτής ηγείτο ο Μιχάλης Ρεΐσης. Ο απλός λαός ήθελε να μιμηθεί την Πάτμο, που ήταν το Επαναστατικό Κέντρο της Βόρειας Δωδεκανήσου αλλά και τα άλλα νησιά. Εξαιτίας αυτού του έντονου διχασμού σημειώθηκαν τρεις φόνοι ( Μαραγκός, Πηγούνιας και Καστής). Και οι τρεις από τη μερίδα του Ρεΐση. Φοβισμένοι μετά τους φόνους οι δράστες κλείστηκαν στο Κάστρο. Αργότερα, η οικογένεια του Μιχάλη Ρεΐση αναγκάστηκε να αυτοεξοριστεί για ευνόητους λόγους στην Αμοργό και από κει στη Νάξο. Αυτά συνέβησαν το καλοκαίρι του 1821.
Σίγουρα ο Δημήτριος Θέμελης ενημερώθηκε για το κλίμα διχασμού που επικρατούσε στην Κάλυμνο. Γι΄αυτό προσπαθούσε να πετύχει ομοψυχία. Και για να ενισχυθεί η προσπάθειά του αυτή επιστρατεύτηκε και ο αδερφός του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ο πρίγκιπας Δημήτριος Υψηλάντης, που βρισκόταν στην Ύδρα κι έστειλε στους Καλύμνιους επιστολή για να τους ευαισθητοποιήσει, να τους κινητοποιήσει, να τους φιλοτιμήσει. Αυτό έγινε στις 17 Ιουνίου 1821. Μ’ αυτήν την επιστολή ο Δημήτριος Υψηλάντης γνωστοποιεί στους Καλύμνιους ότι διορίζει τον Δημήτριο Θέμελη ως πληρεξούσιο, για να επισκεφτεί τα νησιά : Πάτμο, Σάμο, Λέρο, Κάλυμνο, Αστυπάλαια, Νίσυρο, Σύμη και Κάσο. Για το σκοπό αυτό εντέλλονται «οι προύχοντες και απαξάπαντες οι κάτοικοι εκάστης νήσου να δώσωσι την απαιτουμένην πίστιν και ευπείθειαν εις τους περί συστάσεως εφοριών λόγους». Ο Δημήτριος Θέμελης επισκέφτηκε τα περισσότερα από τα παραπάνω νησιά εκτός της Καλύμνου. Τα μηνύματα που λάμβανε από το νησί της Καλύμνου ήταν πολύ δυσάρεστα.
Με άλλη επιστολή του ο Δημήτριος Υψηλάντης από την Αίγινα και με ημερομηνία 18 Ιουνίου 1821 διατάζει τους προεστούς της Καλύμνου να στείλουν βουτηχτάδες στον όρμο της Ερεσού της Μυτιλήνης, για να βγάλουν από βυθισμένο τούρκικο καράβι κανόνια, μολύβι, μπάλες και άλλα πολεμικά είδη για τις ανάγκες του αγώνα και να τα διαφυλάξουν μέχρι να περάσει από την Κάλυμνο ο Δημήτριος Θέμελης. Να θυμίσουμε ότι το τούρκικο πολεμικό είχε πυρποληθεί από τον Δημήτριο Παπανικολή, στην πρώτη ναυμαχία του αγώνα, που έγινε στις 27 Μαΐου του 1821 στην Ερεσό της Μυτιλήνης, με Ναύαρχο του στόλου μας τον Ιάκωβο Τομπάζη.
