Πρώτος σταθμός του Ιωαννίδη είναι η Κάλυμνος. Το νησί της Καλύμνου έχει δώδεκα χιλιάδες κατοίκους που ασχολούνται με τη σπογγαλιεία. Για το λόγο αυτό ο τόπος ευημερεί σε όλους σχεδόν τους τομείς.
Το εμπόριο του νησιού βρίσκεται σε πολύ ψηλά επίπεδα, όπως και τα Γράμματα. Στη Χώρα, την περίοδο αυτή υπάρχουν 1.950 οικίες, 45 καταστήματα, 15 καφενεία, 1 ξενοδοχείο, το Διοικητήριο, 2 φαρμακεία,15 εκκλησίες, 2 βυρσοδεψεία, σχολεία 4 αρρεναγωγεία και 2 παρθεναγωγεία, 116 πλοιάρια δυτών, 19 άλλα πλοιάρια του κοινώς καλουμένου ζηπκήν και λίγο πιο έξω από την πόλη ένα λωβοκομείο με 10 δωμάτια, έξι για τους άντρες και τέσσερα για τις γυναίκες.
Δεν τους λείπει απολύτως τίποτε. Στη διάθεσή τους έχουν ένα πλοιάριο που το χρησιμοποιούν για μεταφορές και να ψαρεύουν. Σ αυτό έμεναν οι έχοντες ελεφαντίαση - κακός όρος της εποχής για όσους είχαν λέπρα.
Παλαιότερα στο νησί η λέπρα ήταν ανεξέλεγκτη. Επίσης δεν είναι ακριβής ο χρόνος που εμφανίστηκε για πρώτη φορά. Στα μέσα του19ου αιώνα υπήρχαν περίπου πενήντα άτομα που είχαν προσβληθεί από την ασθένεια αυτή, αλλά τα τελευταία χρόνια άρχισε να υποχωρεί και τον Αύγουστο του 1889 να υπάρχουν μόνον οκτώ λεπροί, εκ των οποίων οι τρεις ζουν με τις οικογένειές τους, χωρίς αντιδράσεις από τους περίοικους.
Σύμφωνα με μαρτυρία του γιατρού Καραβοκυρού, Καλύμνιου που περιθάλπει τους ασθενείς αυτούς, εδώ και πολλά χρόνια, τους τελευταίους πέντε μήνες υπήρχαν δεκαοχτώ λεπροί, από τους οποίους οι δέκα πέθαναν αρκετά γρήγορα.
Ο συνάδελφος του Ιωαννίδη, αποδίδει τη μείωση και τον έλεγχο της εξάπλωσης της λέπρας, στη βελτίωση της φυσικής κατάστασης των κατοίκων. Συμπεραίνει επίσης ότι τα λίγα αυτά ατυχή περιστατικά πρέπει να αποδοθούν στην κακή διατροφή και ειδικά στο άθλιας ποιότητας κριθαρένιο ψωμί που καταναλωνόταν με ταγκισμένο δύσοσμο λάδι, στα παστά ψάρια και κόκκινο χαβιάρι (poissons sales, en caviar rouge), κακής ποιότητας, όπως και στα χόρτα πού τρώγονταν κι αυτά με ταγκισμένο λάδι.
Τα σπίτια τους βρίσκονταν σε πολύ άθλια κατάσταση. Κατά τον Καραβοκυρό όλα αυτά άλλαξαν. Η διατροφή των κατοίκων βελτιώθηκε στο άριστο και στο μενού περιλαμβάνονται κρέας, γάλα, βούτυρο, αυγά, καλό λάδι.
Οι κατοικίες στο σύνολό τους είναι άκρως υγιεινές. Παλαιότερα όταν η λέπρα ήταν συχνή στην Κάλυμνο, οι κάτοικοι πρόσθεταν στο φαγητό τους εκτός από το λάδι το ταγκισμένο και άφθονο αποξηραμένο θυμάρι.
Κατά τον Καραβοκυρό πρόσφατα πειράματα έδειξαν ότι το θυμάρι και ειδικά η δραστική ουσία θυμόλη είναι από τα πιο γνωστά αντισηπτικά, που χρησιμοποιούνται μέχρι τώρα.
Ο Ιωαννίδης είδε και εξέτασε όλους τους ασθενείς και τις οικογένειές τους Ο συνάδελφός του Καραβοκυρός από την εμπειρία που είχε, του ανέφερε ότι η λέπρα εκτός της κακής διατροφής και υγιεινής, οφείλεται σε κληρονομικούς λόγους. Πολλοί ασθενείς αποκρύπτουν την πάθησή τους οποία δεν εμφανίζεται στην πρώτη γενεά - η κληρονομικότητα, όμως, δεν τους εγκαταλείπει και επανεμφανίζεται.
Μια λεπρή που εξέτασε απέδωσε τη νόσο σε ένα πρόγονό της εβδόμου βαθμού, παρατήρησε δε ότι πολλά αγόρια και μόνον αυτά, στην οικογένεια, δεν είχαν προσβληθεί, αλλά εάν η μητέρα πάσχει από ελεφαντίαση, σε άλλη περίπτωση τα παιδιά είναι δυνατόν να γίνουν λεπρά.
Επίσης οι κάτοικοι πιστεύουν - όπως και σε όλα τα νησιά του Αρχιπελάγους, στη μεταδοτικότητα της νόσου, μόλις δε εμφανιστεί σε κάποιον είναι σκληροί στον άρρωστο και με κάθε τρόπο τον προτρέπουν -πολλές φορές είναι τραχείς, άτεγκτοι- να μεταβεί στους ειδικούς χώρους για τους λεπρούς ή να εγκαταλείψει το νησί.
Άλλες φορές, όμως, οι ασθενείς επειδή η αρρώστια τους παρουσιάζεται στα πόδια, μπορούν έστω και με αργές κινήσεις να εξυπηρετούνται και να ζουν μέσα στις κοινωνίες για πολλά χρόνια μέχρι το θάνατό τους.
Οι περιπτώσεις κληρονομικότητας στα νησιά που επισκέπτεται ο Ιωαννίδης, είναι πολυάριθμες, μπορεί να πει κανείς πάμπολλες και μια μόνο από μετάδοση. Μόλις ένας κάτοικος διαπιστώσει ότι έχει την ασθένεια απευθύνεται στην Κοινότητα, στους τοπικούς άρχοντες, οι οποίοι τον στέλνουν στον ειδικό γιατρό που τον εξετάζει και εάν είναι θετική η διάγνωση, του δίδει ένα πιστοποιητικό (certificat). Μετά τη διάγνωση ο ασθενής είναι υποχρεωμένος να εγκαταλείψει την οικογένειά του και να εγκατασταθεί στο λεπροκομείο ή να εγκαταλείψει το νησί.
Υπάρχουν, όμως, αρκετοί ασθενείς που κρύβονται στα σπίτια τους, τους φροντίζει η οικογένειά τους, μέχρις ότου η ασθένεια γίνεται ευδιάκριτη σε διάφορα μέρη του σώματός τους και ειδικά στα άκρα, και αρχίζει η παραμόρφωση. Έτσι προδίδουν την παρουσία τους. Αυτό συμβαίνει όταν ο ασθενής ανήκει στην τάξη των προκρίτων.
Ο Καλύμνιος γιατρός Καραβοκυρός είπε στον Ιωαννίδη ότι γνωρίζει μια γυναίκα που συνόδευσε το λεπρό σύζυγό της στο Λωβοκομείο, έζησε μαζί του επί σαράντα χρόνια, αλλά δεν προσβλήθηκε από την ασθένεια.
Ένα μικρό κορίτσι έξι χρόνων, όπου στην οικογένειά της υπήρχε η λέπρα, υπήρξε θύμα λανθασμένης διάγνωσης. Απλώς είχε μια κοινή δερματική πάθηση. Αυτό το κορίτσι διέμενε επί εξήντα τέσσερα χρόνια με τους λεπρούς, τους φρόντιζε και τους περιποιόταν, χωρίς να πάθει τίποτε. Αυτό το γεγονός το ομολογούν οι γιατροί του νησιού και οι κάτοικοι της Καλύμνου.
Ένα νεαρό άτομο, του οποίου οι γονείς είχαν τη λέπρα, παντρεύτηκε και ύστερα από έξι χρόνια παρουσίασε τα συμπτώματα της φοβερής αυτής αρρώστιας.
Από τα τέσσερα παιδιά που απέκτησε, τα δύο μεγαλύτερα, ηλικίας δώδεκα και δέκα χρόνων είναι υγιή, ενώ τα δύο άλλα μικρότερα πέθαναν στην ηλικία των δύο χρόνων, αφού ταλαιπωρήθηκαν από τη λέπρα. Η μητέρα που επί μια οκταετία-τόσα χρόνια είχε την αρρώστια-ζούσε με το λεπρό σύζυγό της, ήταν καθαρή.
Ένας ναυτικός από το Μποντρούμι παντρεύτηκε στην Κάλυμνο με μια εικοσιδυάχρονη νέα η οποία έπασχε από μια παραπλήσια της λέπρας ασθένεια, που πήρε το όνομα αυτού που την ανακάλυψε, «ασθένεια Ντάνιελσεν». Οι γονείς της νεαράς ήταν υγιείς, αλλά η λέπρα προϋπήρχε στους παππούδες και γιαγιάδες και των δύο πλευρών. Μια από τις αδελφές της υπέκυψε ήδη συνεπεία της λέπρας και ένας από τους αδελφούς της, 18 χρόνων είναι λεπρός και βρίσκεται στο άσυλο.
Αυτή η γυναίκα είναι νεκρή-δεν τη γνώρισε ο Ιωαννίδης γιατί είχε πεθάνει πριν έξι μήνες, κατά τη διάρκεια της γέννας διδύμων, ενώ ο σύζυγος παρέμενε υγιής παρά τη μακρά συνοίκηση με μια λεπρή γυναίκα.
Μια γυναίκα ονόματι ..... τριάντα πέντε χρόνων, παντρεμένη εδώ και εννιά χρόνια. Αν και λεπρή και φυματική, δεν είναι απομονωμένη, μόνη και ούτε ταλαιπωρημένη. Ο πατέρας και η μητέρα της ήταν αλώβητοι προς την ασθένεια και η υγεία τους σημειώνεται ως θαυμάσια, αλλά πρέπει να υπολογιστούν λεπροί σε παραπλήσιους συγγενείς της μητέρας. Ο νεαρός αδελφός της είναι επίσης λεπρός.
Αυτή η γυναίκα έχει τα δυο παιδιά της χωρίς καμιά υποψία αρρώστιας, και έτσι συνεχίζει με το άντρα της να ζουν συζυγικά, χωρίς κανένα πρόβλημα.
Τα παραπάνω περιστατικά ο γιατρός Ιωαννίδης τα πήρε από τις εμπειρίες και τις σημειώσεις του συναδέλφου του Καραβοκυρού, ο οποίος έγραφε τις παρατηρήσεις του για τον καθένα ασθενή ξεχωριστά, για την κληρονομικότητα της αρρώστιας ή αν είναι μεταδοτική. Όλα συνηγορούν μέχρι τώρα ότι η νόσος δεν μεταδίδεται και όπως είπε όλες οι έρευνές του και τα περιστατικά που εξέτασε, οδηγούν στην κληρονομικότητα.
Το Λεπροκομείο Καλύμνου
Το Λεπροκομείο ή Λωβοτροφείο ή Λωβοκομείο της Καλύμνου, καλά διατηρημένο, βρισκόταν σε απόσταση μισής ώρας από το λιμάνι, σε ένα γραφικό ύψωμα. Αποτελούνταν από δύο κτίρια, ένα για τις γυναίκες και το άλλο για τους άντρες. Μια μικρή εκκλησούλα, η Παναγιά των Λωβών, είχε ανεγερθεί για τις ανάγκες των ασθενών και λίγο πιο δίπλα υπήρχε το νεκροταφείο όπου ενταφιάζονταν οι ατυχείς συμπατριώτες μας.
Για τις ανάγκες των δυστυχισμένων αυτών εξορίστων, ένα μικρό σκάφος βρισκόταν στη διάθεσή τους, για να μεταφέρει από το λιμάνι, την καθορισμένη ημέρα, ό,τι ήταν αναγκαίο, από τρόφιμα και φάρμακα που χρειάζονταν. Το πλεούμενο για να διακρίνεται και να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα ήταν βαμμένο κόκκινο. Έφερνε επίσης, προφανώς για να διαφέρει από τα άλλα σκάφη, κόκκινη σημαία.
Όταν ο γιατρός Ιωαννίδης επισκέφτηκε το Λωβοκομείο, όπως ήδη αναφέρθηκε, υπήρχαν οκτώ ασθενείς, οι επτά από την Κάλυμνο και ένας από την Κω. Σε παλαιότερες εποχές υπήρχαν τριάντα έως πενήντα ασθενείς. Η θεαματική αυτή μείωση των ασθενών οφειλόταν στη βελτίωση της διαβίωσης των πτωχότερων τάξεων του νησιού.
Ο ..... εξήντα χρόνων, δύτης, διέμενε στο άσυλο δεκαοκτώ χρόνια, αλλά έφερνε την ασθένεια είκοσι δύο. Τα πρώτα τέσσερα χρόνια της αρρώστιας του τα πέρασε με την οικογένειά του, η οποία δεν αριθμεί κανένα λεπρό.
Η σύζυγός του, έχει την καταγωγή από τον Τσεσμέ, κυκλοφορεί ελεύθερα, χωρίς κανένα περιορισμό, όπως ο γιός και οι δύο κόρες του. Το μεγαλύτερο, είναι παντρεμένο και έχει δύο παιδιά απολύτως υγιή. Ο ........ πάσχει, από αυτή που ονομάζουν και είναι παραπλήσια της Ντάνιελσεν· παράλυτος από την αριστερή πλευρά, στο πρόσωπο, μούδιασμα του αγκώνα, και ατροφία στο γόνατο μέχρι τα δάκτυλα κ.λπ.
Ο ........ προερχόμενος από το χωριό Αντιμάχεια της Κω, γεωργός, τριάντα ετών. Λεπρός εδώ και εννιά χρόνια. Έχει απομονωθεί στο Λεπροκομείο πριν πέντε χρόνια. Είναι παντρεμένος με μια γυναίκα από τη Λέρο που είναι υγιής, όπως και οι δύο κόρες τους, οκτώ και έξι χρόνων.
Ο ........, είναι λεπρός με ευδιάκριτα τα συμπτώματα(Αφαιρούνται πενήντα δύο λέξεις από το πρωτότυπο κείμενο, όπου ο γιατρός αναγράφει τι παρουσιάζει ο ασθενής και τον εσωτερικό του κόσμο).Ο ίδιος ο ασθενής θεωρεί ως αιτία της αρρώστιας του, ένα νυκτερινό τρόμο accuse comme cause de sa maladie une terreur nocturne.
Ο ...... δεκαοκτώ χρόνων, βρίσκεται στο άσυλο εδώ και μερικούς μήνες-η ασθένειά του παρουσιάστηκε πριν δύο χρόνια . Οι γονείς του είναι υγιείς, η μεγαλύτερη απ αυτόν αδελφή του είναι λεπρή, όπως και ένας θείος της μητέρας του, δύο αδελφές της και μια εξαδέλφη. Δεν υπάρχουν λεπροί από την πλευρά της οικογένειας του πατέρα του (Αφαιρούνται σαράντα τρεις λέξεις από το πρωτότυπο). Ο εν λόγω ασθενής έχει σκούρες κηλίδες στο μέτωπο, στα χέρια και τα πόδια
Πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Δημήτριος Αλεξάνδρου Ζαμπακός, στις διάφορες μελέτες του, επικαλείται τις ιατρικές έρευνες και μεθόδους που χρησιμοποιεί ένα άλλος Καλύμνιος, ο Σκεύος Ζερβός, τον οποίο η ιατρική επιστήμη, ύστερα από λίγα χρόνια, θα χάσει, όχι, όμως, ολοκληρωτικά, αφού θα αφοσιωθεί στον αγώνα για την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων. Είναι γνωστές διεθνώς οι έρευνές του για την αρρώστια των δυτών, την παράλυση γενικά, την τύφλωση και τα πειράματά του στη μεταμόσχευση όρχεων στα ζώα(1).
άλλες περιπτώσεις
Ο .......δύτης εξήντα πέντε χρόνων, ζει απομονωμένος εδώ και είκοσι εννέα χρόνια. Παντρεύτηκε όταν είχε ήδη προσβληθεί από τη λέπρα. Η σύζυγός του δεν προσεβλήθη ποτέ και πέθανε από μια τυχαία αρρώστια.
Η μοναχοκόρη του και τα παιδιά της παραμένουν υγιείς. Ο μεγαλύτερος αδελφός του ...... ήταν λεπρός, αλλά τα παιδιά του ήταν υγιή.
Ο ........ όπως τον είδε ο γιατρός Ιωαννίδης, σημείωσε ότι είναι λεπρός exsudatif-το πρόσωπό του ήταν συνεχώς υπό εξίδρωση-εφιδρωμένο. Παράλυτος στο πρόσωπο και σε μέλη του σώματός του. Δάκτυλα ακρωτηριασμένα, μάτια κατεστραμμένα, κωφός, μύτη παραμορφωμένη, εμφανή σημάδια στους αγκώνες σαν από ψώρα.
Η ...... ηλικίας εξήντα τριών χρόνων , άγαμη, από έξη χρόνων προσβλήθηκε από τη λέπρα και στα εννιά της μπήκε στο λεπροκομείο, όπου παραμένει εκεί συνεχώς πενήντα τέσσερα χρόνια. Οι γονείς της είναι υγιείς αλλά στην οικογένειά της πλάγιοι συγγενείς-υπάρχουν ασθενείς.
Το σχήμα της αρρώστιας της είναι Ντάνιελσεν. Ο γιατρός που την εξήτασε σημειώνει ότι η ατυχής γυναίκα δεν είχε έμμηνο κύκλο παρά μόνο μια φορά στα είκοσί της χρόνια. Ο ίδιος σημειώνει ότι αρχικά είχε σημάδια-κηλίδες στο πρόσωπο, αλλά προς παρόν τα δάκτυλά της είναι παραμορφωμένα, οι μυς των χεριών ατροφικοί, και σε ορισμένα σημεία του σώματός της παρατηρείται αναισθησία.
Η .......είναι ηλικίας τριάντα οκτώ χρόνων. Ο πατέρας της που κατάγεται από την Αστυπάλαια και η Καλυμνιά μητέρα της είναι υγιείς. Όμως, η αδελφή της μητέρας ήταν λεπρή. Ο σύζυγος της .......ήταν λεπρός όταν παντρεύτηκαν. Ένα χρόνο μετά την ένωσή τους η γυναίκα ζήτησε διαζύγιο το οποίο πήρε και ήλθε σε σύντομο χρονικό διάστημα σε δευτερο γάμο. Από τον πρώτο γάμο απέκτησε ένα γιο, σήμερα είκοσι χρόνων και από το δεύτερο επίσης γιο, εννιά χρονών. Και τα δυο παιδιά είναι υγιή.
Η .......είναι απομονωμένη εδώ και ένα χρόνο. Αρχικά προσβλήθηκε από λέπρα exsudatif, εμφανίστηκαν μικρά ογκίδια (όζοι) στα φρύδια, στο πρόσωπο κόκκινες κηλίδες σαν αίμα και διάφορες αναισθησίες (απονέκρωση των νεύρων) σε μέρη του σώματός της. Η συγκεκριμένη περίπτωση, σημειώνει ο Λέριος γιατρός Ιωαννίδης, είναι η κλασική ασθενούς που η διάγνωση και για ένα γιατρό που δεν έχει μελετήσει τη λέπρα δεν φέρνει καμιά δυσκολία. Είναι λεπρωματώδης λέπρα που αναπτύσσεται στο πρόσωπο και στα άκρα.
Η ....... άγαμη, είκοσι έξη χρόνων, λεπρή εδώ και πέντε χρόνια. Βρίσκεται απομονωμένη στο λεπροκομείο δύο χρόνια. Οι γονείς της είναι υγιείς, αλλά ένας θείος της από την οικογένεια του πατέρα της είχε λέπρα. Ο κύκλος της για πρώτη φορά παρουσιάστηκε στα είκοσι τέσσερα χρόνια της και από τότε παρουσιάζονται συχνές επιστάξεις. Τα φρύδια της είναι κατεστραμμένα όπως και τα βλέφαρα. Φέρνει επίσης στο πρόσωπο, έλκη στα ρουθούνια και πληγιάσματα στον ουρανίσκο με θαμπώματα.
Στην πενηντάχρονη ....... παρατηρούνται, σύμφωνα πάντοτε με τις σημειώσεις του Ιωαννίδη, διπλή κληρονομικότητα λέπρας. Η ...... βρίσκεται απομονωμένη επί τριάντα χρόνια. Παντρεύτηκε είκοσι χρονών, και μερικές μέρες μετά το γάμο είχε τα πρώτα συμπτώματα της λέπρας. Εντούτοις παρέμεινε στο σπίτι της πέντε χρόνια, απέκτησε δύο παιδιά που πέθαναν τυχαία σε νηπιακή ηλικία. Με λίγα λόγια παντρεύτηκε 15 χρονών.
Ο σύζυγός της ήταν υγιής, όπως και οι γονείς της. Αλλά ένας αδελφός της μητέρας της και δύο αδέλφια του πατέρα τους ήταν λεπροί. Στο πρόσωπό της παρατηρούσε κανείς το φαινόμενο του «λεόντειου προσωπείου», προσωπείο λιονταριού. Στην περίπτωσή της υπήρξαν αυθόρμητες βελτιώσεις. Τα εξιδρώματα των μελών του σώματός της και ειδικά του προσώπου είναι ελκώδη και επουλώσιμα. Της έμειναν μερικά φρύδια.
Το πρόσωπό είναι εντελώς απαθές, όπως από την απονέκρωση των νεύρων, το δέρμα μελών του σώματος έχει σκληρυνθεί στην εξωτερική πλευρά. Αυτή η αναισθησία μπορεί να προκαλέσει διάφορους τραυματισμούς που ο ασθενής δεν μπορεί να αντιληφθεί κι έτσι δημιουργούνται μολύνσεις που φτάνουν σε ακρωτηριασμούς μελών.

* Γράφει ο Κώστας Τσαλαχούρης
Δημοσιογράφος και ιστορικός ερευνητής

αρχείο: Εμμανουήλ Γεωργίου Ψαρράς